Η κόλαση της Ελενίτσας

Όταν ήμουν μικρή, πολύ μικρή μπορεί να μην πήγαινα καν δημοτικό, η μαμά μου μου διάβαζε τις ιστορίες από το βιβλίο της Λιλίκας Νάκου "Η Κόλαση των Παιδιών".

Μετά που μεγάλωσα λίγο το ξαναδιάβασα μόνη μου. Ήταν το πρώτο βιβλίο που μ' έκανε πραγματικά να κλάψω. Ακόμα και σήμερα όταν το διαβάζω κλαίω. Νομίζω πώς από αυτό το βιβλίο ξεκίνησε όλη η ευαισθησία που έχω μέχρι σήμερα για τα γεγονότα της Κατοχής και του Εμφύλιου που ακολούθησε.

Ποτέ δεν ξεπέρασα την εμμονή μου για εκείνα τα χρόνια και την αποστροφή μου για αυτούς που οδήγησαν εκεί την ανθρωπότητα και ειδικά τη χώρα μας. Σήμερα που πάλι κάποιοι προσπαθούν να μας οδηγήσουν στο μαρασμό, στο διχασμό και στην εξαθλίωση είναι καλό να θυμόμαστε τι έγινε τότε. Μόνο η μνήμη της ιστορίας του μπορεί να σώσει ένα λαό από το να επαναλαβει τα ίδια λάθη. Δυστυχώς έχουμε αποδείξει σαν λαός ότι η μνήμη μας είναι εξαιρετικά βραχυπρόθεσμη...

Λίγα λόγια για το βιβλίο:

Στο βιβλίο περιγράφεται το δράμα των παιδιών κατά τη διάρκεια της Κατοχής. Μια σειρά από διηγήματα, γεμάτα τραγικότητα και συμπόνια, αλλά και αισιοδοξία για την ηρωικότητα της νέας γενιάς. Όλα αυτά μέσα από την οπτική γωνία και την πένα μια συγγραφέως που έζησε κι έκλαψε κοντά στα παιδιά.

Τα διηγήματα στάλθηκαν ένα - ένα μυστικά στην Ελβετία, δημοσιεύτηκαν ύστερα σε τόμο, πρώτα στα γαλλικά και ύστερα στα αγγλικά στην Αμερική και τέλος στην Αίγυπτο. Το βιβλίο ξεσήκωσε την Ευρωπαϊκή κοινή γνώμη ώστε να βοηθήσει για την επιβίωση του λαού μας και των παιδιών μας.

Η "Εφημερίδα της Λωζάνης" έγραψε: «Οι ιστορίες των παιδιών αυτές, γραμμένες για τη μνήμη τους, είναι σαν τις αρχαίες επιτύμβιες στύλες του Κεραμεικού... Σπάνια διαβάζει κανείς ένα τέτοιο βιβλίο. Η τεχνική της Ελληνίδας συγγραφέας είναι η απλότητα. Το ταλέντο της είναι εξαιρετικό. Η Λιλίκα Νάκου ζωντάνεωε τα φτωχά παιδιά της Ελλάδας, αθώα θύματα της τρέλας των ανθρώπων. Κι αν θα θέλαμε να ξεχάσουμε τους μικρούς ήρωες των διηγημάτων αυτών, δε θα μπορούσαμε. Το βιβλίο είναι γραμμένο με αίμα και με δάκρυ. Σε κάνει να ντρέπεσαι που είσαι άνθρωπος και που έχεις επιτρέψει να γίνουν τέτοια δράματα»

Αυτός είναι ο λόγος που αποφάσισα να αναδημοσιεύσω ολόκληρο το διήγημα που ακολουθεί και όχι περίληψη του. Πρέπει να θυμόμαστε και πρέπει να συγκινούμαστε. Πρέπει να ευαισθητοποιηθουμε, γιατί η ιστορία δείχνει να επαναλαμβάνεται κι εμείς δε δείχνουμε έτοιμοι να παραδειγματιστούμε...

 

Ελενίτσα

Μας τη φέρανε στο νοσοκομείο ένα πρωί που έκανε φοβερό κρύο εκείνον τον αξέχαστο και καταραμένο χειμώνα του σαρανταδύο.

Ήταν παγωμένη κι είχε τα μάτια μισόκλειστα από την εξάντληση και την πείνα. Ήταν τόση δα! Ένα λεπτοφυές, γλυκό κοριτσάκι ως έξι χρονών. Ένα παιδάκι καστανό, που η πείνα, η κακουχία, το κρύο, δεν είχαν κατορθώσει να αλλοιώσουν το όμορφο προσωπάκι και την αθώα έκφραση των ματιών του.

Ένας πολισμάνος τη βρήκε μαζί με τον αδερφό της στο δρόμο και γύρευαν τα κακόμοιρα τα παιδιά αγκαλιασμένα σε μια γωνιά να ζεσταθούνε, ενώ το ξεροβόρι της Αθήνας ξεπάγιαζε και τον πιο καλοντυμενο διαβάτη.

Ναι λοιπόν, ένας πολισμάνος καλός τα λυπήθηκε τα παιδιά και μας τα έφερε στο νοσοκομείο, στη Ριζάρειο, που σ' αυτό τότε μαζεύανε και φέρνανε όλους όσοι πέφτανε στο δρόμο νεκροί από την πείνα.

Είπε στην Προϊσταμένη: «Τα βρήκα αγκαλιασμένα να τουρτουρίζουνε μέσα στα κουρέλια, κάτω στο σταθμό του Ηλεκτρικού, και τα πόνεσε η ψυχή μου».

Α, αυτή η Ομόνοια... Είναι η πλατεία που ι Ηλεκτρικός Σιδηρόδρομος ξέβραζε εκείνον το χειμώνα, από τον Πειραιά και τους συνοικισμούς του, έναν κόσμο κολάσεως. Έναν κόσμο ανθρώπων πειναλέων, σκελετωμένων, με μάτια έξαλλα, που, μόλις φτάνανε στην Αθήνα, τρέχανε αμέσως στους ντενεκέδες των σκουπιδιών για να φάνε. Σα να μην είχε πια σκουπίδια ο Πειραιάς για να ψάξουν εκεί να φάνε.

Κι αλήθεια, διηγιόταν οι ίδιοι πώς στον Πειραιά, γύρω από ένα ντενεκέ σκουπίδια, γίνονταν αλθινές μάχες ανάμεσα σε σκύλους, ανθρώπους και παιδιά.

Μα ας είναι. Ας ξανάρθω στην Ελενίτσα, το κοριτσάκι που μας έφεραν στη Ριζάρειο. Στην αρχή λοιπόν, καθώς μας είχε φέρει κι άλλα δυο παιδιά ο πολισμάνος, δεν υπήρχε κανένας τρόπος να τα κρατήσουμε στο νοσοκομείο. Όλα τα κρεβάτια ήταν πιασμένα. Στην ανάγκη μάλιστα βάζαμε τα παιδιά πέντε – πέντε σε κάθε κρεβάτι, για να μην τ' αφήσουμε να πεθάνουνε με τέτοιο κρύο έξω στο δρόμο. Τα βάζαμε από τη μια και την άλλη πλευρά του κρεβατιού, τα καημένα. Ναι, δεν υπήρχε λοιπόν ούτε μια μικρή θεσούλαγια την Ελενίτσα.

Ο πολισμάνος καλόκαρδος, ικέτευε την Προϊσταμένη. Μα τι να σου κάνει και αυτή; Έλεγε: «Πάρτε τουλάχιστον το κοριτσάκι... Δείτε ώς τρέμει... Είναι άσπρο το προσωπάκι του σαν το πανί... Αφήστε το το αγόρι...»

Αχ Θεέ μου! Συλλογιζόμουν εγώ, που βρισκόμουν κει δα μπροστά σ' αυτή τη σκηνή, να που γίνεται άθελα κανείς σκληρός τέτοιες εποχές. Το αγόρι τι θα γινότανε; Θα το κατάπινε ασφαλώς ο δρόμος, και κανένα πρωί θα το βρίσκανε κοκαλωμένο από την παγωνιά και την πείνα. Θα το μαζεύανε και θα το ρίχνανε μέσα σ' αυτό το κάρο, που κάθε πρωί γυρίζει στους δρόμους της Αθήνας και μαζεύει τους πεθαμένους. Και ύστερα, φύρδην – μίγδην, παιδιά, γέρους, νέους, πάει και τους αδειάζει σε ένα μεγάλο λάκκο στο νεκροταφείο. Τέτοια τύχη περίμενε το αγόρι.

Ντίνο, λέει, το λέγανε, ήταν ως έντεκα χρονών αγόρι, σκελετωμένο, κι η πείνα το είχε κάνει να μοιάζει με μικρό πίθηκο, όπως άλλωστε μοιάζανε όλα τα πεινασμένα παιδιά, στο τελευταίο στάδιο που μας τα φένανε στο νοσοκομείο. Τους φυτρώνανε μάλιστα στο πρόσωπο και κάτι ξανθές τρίχες σα χνούδι, πότε άσπρες, πότε ξανθές.

Τον Ντίνο όμως κάτι τον ξεχώριζε από τον πίθηκο. Ήταν τα μπλε μεγάλα μάτια του, που, είτε από το κρύο, είτε από έναν άλλο λόγο, μοιάζαν όλο βουρκωμένα. Κοιτάζανε γύρω τον κόσμο, τον κόσμο ατόν που ήταν όμοια η κόλαση, και βουρκώνανε. Θεέ μου, ήταν να μη βουρκώνουν τα μάτια των παιδιών, όπως και των μεγάλων, από ό,τι γύρω τους βλέπανε;

Ας είναι. Στο πρόσωπο του αγοριού είχαν φυτρώσει αυτές οι περίεργες τρίχες του τελευταίου σταδίου της πείνας, που κάνανε και τους γιατρούς να απορούνε γι' αυτό. Της Ελενίτσα όμως όχι. Το προσωπάκι της, αντίθετα από τα άλλα παιδιά, είχε γίνει διάφανο, λες και ήταν από φαρφουρί, από πολύτιμη πορσελάνα. Και τα μαλλάκια της, καστανά ανοιχτά, σγουραίνανε και γίνονταν σα χρυσαφιά μπροστά στο μέτωπο. Τα μάτια της, σκούρα, κοιτάζανε τον κόσμο γύρω με εμπιστοσύνη. Και ήταν αυτή η έκφραση της εμπιστοσύνης προς τους ανθρώπους, που σου μαχαίρωνε την καρδιά...

Ήταν λοιπόν να σώσουμε ένα από τα δύο παιδιά. Ήταν κρίσιμη στιγμή να αποφασίσουμε ποιο από τα δύο θα έμενε στο νοσοκομείο. Και τα δυο ήταν εντελώς αδύνατο. Ούτε καν τροφή δεν υπήρχε για ένα παιδί παραπάνω. Δεν έπρεπε λοιπόν ν' αργοπορήσουμε. Η Προϊσταμένη δέχτηκε την πρόταση του πολισμάνου. «Καλά, είπε, θα κρατήσουμε το κοριτσάκι». Έτσι έμεινε η «Ελενίτσα μας», όπως την έλεγε ο αδερφός της.

Και η Προϊσταμένη άρχισε από καθήκον να κάνει τις ίδιες ερωτήσεις που έκανε σε όλα τα παιδιά, όσα είχαν την τύχη - ναι, την τύχη! - να μπούνε στο νοσοκομείο.

«Πόσα παιδιά είστε στο σπίτι σας;»

«Εφτά!… αποκρίθηκε το αγόρι, σαν μεγαλύτερος που μπορούσε να μιλήσει. Η Ελενίτσα μας είναι το μικρότερο, έξι χρονών»

«Από που ερχόσαστε;»

«Από την Κοκκινιά, στον Πειραιά».

«Μάνα, πατέρα έχετε;»

«Η μάνα μας πρήστηκε από την πείνα και έπεσε στο στρώμα. Ο πατέρας ήταν χτίστης, μα έχει, λένε, πλευρίτη. Βήχει και δε δουλεύει. Τα άλλα παιδιά φύγανε από το σπίτι γιατί πεινούσανε. Καμιά φορά πάλι, πότε – πότε,γυρνούνε και πάλι ματαφεύγουνε».

Αυτά είπε το αδέρφι της Ελενίτσας. Και, άμα έκανε να φύγει από το νοσοκομείο, το πιάσανε τα κλάματα... Δεν ήθελε να φύγει, ούτε να χωριστεί από την Ελενίτσα. Έλεγε κι έκλαιγε: «Πώς να γυρίσω χωρίς την Ελενίτσα μας; Εμείς στο σπίτι όλοι την αγαπάμε, γιατί μας κάνει πάντα και γελάμε. Και ποτέ δεν κλαίει, δεν πεινάει. Κάθεται σε μια μεριά, μας κοιτάει και σωπαίνει. Η μάνα μας λέει γι' αυτή πώς δεν είναι σαν ταλλα παιδιά. Την τρέφει ο αέρας και η καλή καρδιά».

Αχ ναι, την έτρεφε ο αέρας και η καλή καρδιά. Μα έπεσε αυτή η βαρυχειμωνια, πρώτη φορά τόσο βαριά για την Αθήνα, έπεσε και η πείναι και πια δε βάσταξε η Ελενίτσα. Σαν πούπουλο ελαφρύ ήταν το κορμάκι της, σαν πούπουλο στα χέρια μας την ώρα που την πείραμε να τη καθαρίσουμε κάτω στα μπάνια και ύστερα να τη βάλουμε στο κρεβάτι. Έτυχε μάλιστα να βρεθεί ένα μικρό, τόσο δα κρεβατάκι, για πιο μικρό μάλιστα παιδί από την Ελενίτσα. Εκεί τη βάλαμε. Ήταν τόσο μικρό το σωματάκι της! Μα που να χωρέσει εκεί και ο αδελφός της...

«Θα έρχεσαι να τη βλέπεις κάθε απόγευμα, του είπε η Προϊσταμένη. Μην κλαις... Άμα λίγο δυναμώσει και γίνει καλά, θα την πάρεις μαζί σου».

«Κρατήστε με και μένα», ικέτευσε το αγόρι.

Μα η Προϊσταμένη, για να μην κλάψει κι αυτή (εγώ την ήξερα καλά), έμπηξε τις φωνές: «Σου είπα, φώναξε δυνατά, δεν έχομε θέση! Δεν καταλαβαίνει που σου μιλώ ελληνικά;»

Έφυγε το αγόρι. Το είδα να στέκεται για πολύ ώρα, έτσι, μπροστά στην πόρτα του νοσοκομείου και να κοιτάζει κατά πάνω τα παράθυρα.

Έξω έκανε ένα βοριά δυνατό. Και στριφογυρίζανε οι νιφάδες και χορεύανε έναν αλλόκοτο χορό, που ζαλιζόσουν να τις κοιτάζεις. Τα δέντρα της αυλής βουίζανε και γέρνανε στον παγωμένο αέρα...

Το αγόρι έμεινε έτσι εκέι για λίγο ακόμα, μα ύστερα, σαν ξαναπέρασα εγώ από το διάδρομο και κοίταξα από το παράθυρο, δεν ήταν πια εκεί. Είχε φύγει.

Μας έμεινε λοιπόν η Ελενίτσα μας με το διάφανο προσωπάκι. Μόλις ζεστάθηκε και συνήλθε, άνοιξε τα μάτια της και κοίταξε ολόγυρα της. Αχ, τι γλυκά παιδιακίσια ματάκια! Αυτά έπρεπε να βλέπουν ανθισμένα λιβάδια, πεταλούδες, πουλιά και λουλούδια. Και όχι να κοιτάνε γύρω τα σκελετωμένα παιδιά μέσα στι θάλαμο, που βογγούσανε, υποφέρανε και πεθαίνανε... Κοίταζε περίεργα όλα γύρω της η Ελενίτσα. Στην αρχή δεν καταλάβαινανε καλά που βρισκότανε. Έπειτα κοίταξε και μας τις νοσοκόμες. Και, ποιος ξέρει... της αρέσαμε έτσι με τις άσπρες ποδιές και μας χαμογέλασε. Τι χαμόγελο! … Η Προϊσταμένη δε βάσταξε, πήγε κοντά της, έσκυψε και τη φίλησε...

«Τι θέλεις, πουλί μου; της είπε. Πες μου και μη φοβάσαι».

Η Ελενίτσα μας κοίταζε. Κοίταζε την Προϊσταμένη καλά, ύστερα πάλι εμάς, και έκανε σα να ήθελε να πει κάποιο σπουδαίο μυστικό που ήταν ντροπή να τ' ακούσει κανεις... Σα να ηθελε να πει έναν πόθο, που πάσχιζε από καιρό να τον πει, μα πάλι δε τολμούσε.

«Τι θέλεις μικρό μου;» την ξαναρώτησε η Προϊσταμένη. « Πες τι θέλεις. Μη φοβάσαι! Ό,τι θέλεις, αμέσως θα το 'χεις».

Α, τι κουβέντα τολμηρή γαι την εποχή που ζούμε ξεστόμισε η Προϊσταμένη. Και πόσο η ίδια ύστερα υπέφερε από την κουβέντα αυτή...

«Πες μου...»

Μια φωνίτσα τότε απαλή, αδύνατη σαν αχνός, είπε δειλά:

«Θέλω... Θέλω πατατίτσες τηγανιτές!…» Και το προσωπάκι της πήρε μια έκφραση χαρούμενη και μαζί λίγο σαν πονηρούτσικη. «Πατατίτσες τηγανιτές!» ξανάπε και κοίταξε με τα ματάκια της, γιομάτα εμπιστοσύνη, την κυρία Προϊσταμένη.

Ταράχτηκε τότε, είδα, η κυρία Προϊσταμένη. «Πατατίτσες τηγανιτές», είπε και αυτή , σα να θυμήθηκε έξαφνα πώς, πράγματι, στον κόσμο υπήρχαν κάπου πατατίτσες τηγανιτές... «Πατατίτσες;» ξανάπε η Προϊσταμένη και μας κοίταξε με ταραχή και απορία. «Που να τις βρούμε;» έκανε πάλι κοιτάζοντας τις νοσοκόμες, που στεκόμαστε μάρτυρες βουβοί σ' αυτήν όλη την σκηνή...

Ναι, που να τις βρούμε;... που ν αβρεθεί τέτοια πολυτέλεια της πατάτας μέσα σ' ένα νοσοκομείο όπως η Ριζάρειος... Εδώ, εμείς, είχαμε μόνο ό,τι μας έδινε ο Ερυθρός Σταυρός. Φασόλια, κάποτε λακέρδα, και πάλι φασόλια και χόρτα. Γάλα περιμέναμε να μας στείλουν κουτιά από την Ελβετία, μα πατάτα που να βρεθεί;

Και όμως η Ελενίτσα ήθελε και καλά τηγανιτές πατάτες. Με την ξαφνική της επιθυμία, μείναμε και μεις οι νοσοκόμες σκεφτικές. Άξαφνα και μεις θυμηθήκαμετις πατατίτσες τις τηγανιτές του σπιτιού. Την ατμόσφαιρα του σπιτιού του καλού καιρού, που δε βάζαμε ποτέ με το νου μας, τότες, πώς γραμμένι ήταν τέτοια πράγματα να δούνε τα μάτια μας!... Πατατίτσες τηγανιτές!... Καλέ, τι σκέφτηκε η Ελενίτσα!

Το μικρό κοριτσάκι τώρα, ξεθαρεμένο, μας χαμογελούσε, μας κοίταζε και μας έλεγε με την παιδιακίσια φωνούλα της: «Πατατίτσες θέλω! Πατατίτσες τηγανιτές!»

Όταν της φέραμε να πιει φασουλόζουμ, δεν το ήθελε. Της είχε για καλά κολλήσει η ιδέα για πατατίτσες. Και με παιδιάστικη τώρα επιμονή τις γύρευε. Τι ήταν να ρωτήσει η Προϊσταμένη το παιδί, τι ήθελε να φάει...

Σαν ήρθε ο γιατρός μας είδε έτσι σκεφτικές, μας έβαλε μπροστά. Είχε τα νεύρα του. Δεν είχε όρεξη για πολλές κουβέντες. Είχαν, έλεγε, πολλά παιδιά πεθάνει χθες και σήμερα μέσα στο νοσοκομείο. Και αυτός τίποτα δεν μπορούσε να κάνει για να μην πεθάνουνε.

Ούτε φάρμακα, ούτε γάλα, ούτε τίποτα υπήρχε.

«Τι χρειαζόμαστε λοιπόν εδώ μέσα εμείς οι γιατροί;» είπε με απελπισία η Προϊσταμένη.

Του δείξαμε την Ελενίτσα ξαθ του είπαμε για τις πατατίτσες που μας ζήτησε... Πάλι μας έβαλε μπροστά. «Μα και πατάτες αν είχατε, μας είπε, δεν έπρεπε να δώστε ευθύς να φάει στο παιδί. Θα πάθει δυσεντερία, που τώρα όλα έτσι τα θερίζει. Γάλα – δεν το καταλάβατε – γάλα πρέπει να χει το παιδί τούτο, όπως όλα τα παιδιά για να σωθούνε. Δεν το καταλάβατε ακόμα;» μας έκανε θυμωμένος.

Τι να πούμε όμως εμείς; Ξέραμε πώς γάλα δεν υπήρχε...

Ο γιατρός, πριν φυγεί από το θάλαμο, πήγε ξανά κοντά στι κρεβατάκι της Ελενίτσας και, με γλυκό τρόπο τώρα, της είπε: «Άμα γίνεις καλά, μικρούλα μου, θα φας πατατίτσες. Όχι τώρα! Ακούς;» Και έφυγε.

Η Ελενίτσα δε μίλησε. Κοίταξε το γιατρό, κοίταξε και μας και σώπασε. Σούφρωσε μόνο το στοματάκι της. Ήταν, βλέπεις, από μικρό, μαθημένο καμιά από τις επιθυμίες της να μην της γίνεται. Θα ήταν ίσως και η πρώτη φορά που, στη ζωούλα της τη μικρή, ζήτησε κάτι.

Ξεγελάστηκε η Ελενίτσα, από το περιβάλλον, από τις άσπρες ποδιές μας, το καλό χαμόγελο της Προϊσταμένης, και ζήτησε και αυτή κάτι. Στο τέλος είπε: «Δεν πειράζει» και σώπασε και έγειρε το κεφαλάκι πάνω στο μαξιλάρι και έκλεισε τα ματάκια.

Την αφήσαμε. Είχαμε και μεις άλλες δουλείες να κάνουμε, τόσα παιδιά, τόσους αρρωστους να περιποιηθούμε μέσα στο νοσοκομείο. Μπαίναμε, βγαίναμε στις αίθουσες. Ακούγαμε από μακριά, από κάτω στην είσοδο, τη φασαρία που γινόταν εκεί, τις φωνές των ανθρώπων, που ικέτευαν τη διεύθυνση να μπούνε μέσα στο νοσοκομείο...

«Που θέλετε, μωρέ, να σας βάλω;» ακουγόταν η δυνατή φωνή του διευθυντή. «Θέλετε να με πνίξετε;... Δεν καταλαβαίνετε ρωμέικα που σας λέω; Δεν υπάρχουν κρεβάτια!»

«Θα περιμένουμε ώσπου ν' αδειάσει κανένα κρεβάτι», ακούστηκε να λέει μια άγνωστη φωνή.

«Μα, για ν' αδειάσουν κρεβάτια, πρέπει πρώτα να πεθάνουνε οι άνθρωποι. Ξέρω εγώ πότε θα πεθάνει κανείς; Μπορώ να τον βιάσω να πεθάνει;» φώναξε έξω φρενών ο διευθυντής.

Και μεις ξέραμε πώς πεθαίνανε αράδα οι άνθρωποι... Μα, μόλις αδειάζανε τα κρεβάτια, έρχονταν άλλοι. Κάνανε καμιά – δυο μέρες, και πάλι πεθαίνανε. Και όλοι από το ίδιο πράγμα. Εξάντληση, δυσεντερίες, από τα σκουπίδια που τρώγανε, κακουχία. Πραγματική αρρώστια δεν υπήρχε. Λιμός, σου λέει ο άλλος. Λιμός! Από αυτό που λένε και δέουνται στην εκκλησία να μην πέσει ποτέ στον κόσμο. Σάματι και μεις οι ίδιες δεν πεινούσαμε; Δεν λιγοθυμούσανε οι νοσοκόμες από την πείνα;

Κάποτε - κάποτε περνούσα και από την αίθουσα που βρισκόταν η Ελενίτσα. Πήγαινα κοντά της. Μόλις με έβλεπε, χαμογελούσε... Μα το ίδιο απόγευμα κοκκίνισε από τον πυρετό το προσωπάκι της. Της παρουσιάστηκε η δυσεντερία. Αχ, να είχαμε τουλάχιστο να της δίναμε λίγο ρυζόνερο... Μα τίποτα, είπα, δεν είχαμε. Ρύζι; Πού να βρεθεί το ρύζι;... Ούτε γιατρικά είχαμε, ούτε τίποτα... Και σε κοιτάζανε τα μάτια των παιδιών που υποφέρανε, και τίποτε δεν μπορούσες να τους κάνεις... Τίποτ' άλλο, παρά στο τέλος να τους κλείσεις τα ματάκια αυτά. Θεέ μου!... Μας είχε λοιπόν ο Θεός τόσο εγκαταλείψει;... Τι κακό κάνανε τα παιδιά;...

Το απογευματάκι ήρθε ο αδερφός της να δει την Ελενίτσα. Ήταν μαβής από το κρύο, τα μάτια του πρησμένα από το κλάμα.

Κάθισε κοντά στο κρεβατάκι της αδερφούλας του και άκουσα να της λέει, καθώς περνούσα από κει: «Σου φερα ένα παστέλι».

Θα είχε στους δρόμους ζητιανέψει και με τα λεφτά αυτά θα είχε αγοράσει το παστέλι.

Η Ελενίτσα το κοίταξε, λάμψανε τα ματάκια της από ευχαρίστηση, έκανε να το φάει, μα ήταν πολύ σκληρό και το άφησε.

«Πατατίτσες... είπε. Πατατίτσες τηγανιτές θέλω».

Το αγόρι άνοιξε καλά τα μάτια του... Καλέ τι ζητούσε η αδερφή του; Ήταν στα σύγκαλα της; δεν ήξερε πώς τέτοια πράγματα δεν υπήρχανε πια στον κόσμο; Της είπε το αγόρι μονάχα: «Καλά είσαι εδώ Ελενίτσα. Αχ, μ' αφήνεις δίπλα σου να ξαπλώσω; Είμαι τόσο αποσταμένος... Και κρυώνω!... Ξέρεις τι κρύο κάνει έξω;»

Όταν ξαναπέρασα από το θάλαμο, το αγόρι είχε φύγει με όλες τις άλλες επισκέψεις. Η Ελενίτσα όμως έκαιγε από τον πυρετό. Παραμιλούσε. Έσκυψα πάνωθε της. «Πατατίτσες...», έλεγε καιάλωνε τα χεράκια της.

Κατά το βραδάκι πέρασε ο γιατρός και κοίταξε την Ελενίτσα. Έμοιαζε ξαφνικά γερασμένος, κουρασμένος, θλιμμένος. Και ας ήταν νέος. Έμοιαζε τελευταία να έχει γεράσει πολύ. Όλον το χειμώνα είχε δει τόσους αρρώστους, μικρούς και μεγάλους, να πεθαίνουνε – τόσα μάτια παιδιών τον είχαν κοιτάξει, δίχως να μπορεί να τους προσφέρει καμιά βοήθεια, που να, αν και νέος, για λίγους μήνες, τα μαλλιά του ασπρίσανε εδώ στα πλάγια.

«Λοιπόν η Ελενίτσα μας;» τον ρώτησα πηγαίνοντας κοντά του.

Κούνησε το κεφάλι του. «Αν εξακολουθήσει έτσι ο πυρετός και η δυσεντερία...», είπε. Κι αμέσως, παίρνοντας ύφος αγανακτισμένο, πρόσθεσε: «Τι! Με το φασουλόζουμο θα γιατρευτεί; Ό,τι κάνει η φύσις». Και, μουτρωμένος που δε μπορούσε να βοηθήσει σε τίποτα, σηκώθηκε και έφυγε από το θάλαμο των παιδιών.

Έτσι πέρασε όλο κείνο το βράδυ και το άλλο το πρωί.

Η Προϊσταμένη, όταν μπήκε το απόγευμα στο θάλαμο των παιδιών, πήγε κατευθείαν κοντά στην Ελενίτσα. Όλοι πια την αγαπούσαμε. Ούτε έκλαιγε, ούτε φώναζε σαν τα άλλα παιδιά. Μόνο, σαν περνούσαμε από κει, μας χαμογελούσε.

Σα μανία μόνο της είχε κολλήσει, κι όταν ακόμα παραμιλούσε έλεγε: «Θέλω πατατίτσες, πατατίτσες τηγανιτές!» με μια παιδιάστικη επιμονή άρρωστου παιδιού.

Το άλλο πρωί, σαν πέρασε ο γιατρός και την είε, κατσούφιασε, έμεινε σκεφτικός και ύστερα με το χέρι του, χαϊδεψε τις καστανές μπουκλίτσες της Ελενίτσας. Μας είπε, κοιτάζοντας μας θλιμμένος:

«Δώστε της τέλος πάντων να φάει πατατίτσες, να πάει ευχαριστημένο το παιδί...»

«Α!» έκανε η Προϊσταμένη, κουνώντας το κεφάλι της. «Ώστε δεν υπάρχει πια καμιά ελπίδα;» και αμέσως γύρισε και φώναξε σε μας τις νοσοκόμες, που καθόμαστε και την κοιτάζαμε: «Γλήγορα να μας βρείτε μια – δυο πατάτες! Τι με κοιτάτε έτσι; Λέω να τρέξετε να μου οικονομήσετε καμιά πατάτα, να δώσουμε στο παιδί!»

Την κοιτάζαμε την Προϊσταμένη κι είχαμε μείνει άναυδες. Τι να της πούμε; Πώς είχε τρελλαθεί; Έτρωγε κανένας μας πατάτες; Είχαμε εμείς μισή πατάτα στα σπίτια μας; Μονάχα οι πολύ πλούσιοι θα 'χαν, μα κι αυτοί θα τις τρώγανε στα κρυφά, για να μην τους δει κανένας.

Η Προϊσταμένη ήταν μια γυναίκα ενεργητική, που δε δίσταζε μπροστά σε καμιά δυσκολία. Είχε κιόλας βρει κάτι με το νου της. Μας είπε: «Να πάει μια από σας, γλήγορα, στο μέγαρο απέναντι. Ξέρω την κυρία που κάθεται. Θα χτυπήσετε την πόρτα δυνατά, ως ότου σας ανοίξουν, και θα πείτε στον υπηρέτη ότι η Προϊσταμένη εδώ του νοσοκομείου σας έστειλε και ότι είναι ανάγκη να δείτε την ίδια την κυρία. Θα της τα πείτε όλα όπως είναι. Μια πατάτα γυρεύει για ένα παιδάκι που ίσως πεθάνει. Τρέξτε τώρα γλήγορα!»

Έτρεξα εγώ στο απέναντι μέγαρο, χτύπησα δυνατά την πόρτα. Μου άνοιξε ένας λακές, με έβαλε κάτω στα σαλόνια..., περίμενα. Αχ Θεέ μου, συλλογιζόμουν εγώ διαρκώς, ας κάνουνε γρήγορα, να βαστάξει η Ελενίτσα, ως ότου τις δώσουνε, τις ψήσουνε, τις ετοιμάσουνε τις τηγανιτές πατατίτσες. Με είχε πιάσει νευρικό και δε με χωρούσε ο τόπος...

Τέλος φάνηκε η οικοδέσποινα. Της είπα τι συνέβαινε.

«Ευχαρίστως, μου είπε. Δεν έχω πολλές πατάτες. Μπορώ όμως να σας δώσω μια οκά για τους αρρώστους σας».

Κουδούνισε και ήρθε πάλι ο λακές. Άμα άκουσε όμως εκείνος πώς η κυρά του θα έδινε μια οκά πατατες στο νοσοκομείο, ευθύς κατέβασε τα μούτρα του και με κοίταξε βλοσυρά, σα να λεγε:: «Καρακάξα, αν το ξερα, δε σ' άνοιγα την πόρτα!» Μα δεν μπορούσε να κάνει αλλιώς και σε λίγο έφερε τις πατάτες.

«Ευχαριστώ», είπα κι έφυγα τρέχντας για το νοσοκομείο.

Φασαρία, συναγερμός στην κουζίνα, μόλις είδαν όλοι τους τις πατάτες. Τις κοιτάζανε όλοι σηκωμένοι από πάνω... Και, όταν τις ψήσανε, μια καθαρίστρια λιγοθύμησε, λέει, από τη μυρουδιά.

Η είδηση ότι φέρανε πατάτες πετούσε από στόμα σε στόμα ως πάνω στους αρρώστους. «Πατατίτσες τηγανιτές κάνουνε κάτω», λέγανε.

Μα η Ελενίτσα, εν τω μεταξύ, όλο και χειροτέρευε. Δεν μπορούσε πια ούτε τα ματάκια της να κρατήσει ανοιχτά. Τα άνοιγε και τα έκλεινε αμέσως. Το χειλάκι άσπριζε. Κρύωνε.

Ένας βοηθός που πέρασε είπε: «Τι να χει ρωτάτε; Εξάντληση του οργανισμού. Βάσταξε, βάσταξε το παιδί, εξαντλήθηκε, και η δυσεντερία από πάνω την απέκαμε. Τι νομίζετε; αυτο μας περιμένει και μας. Θα βγάλουμε και μεις το χειμώνα;» Αυτά είπε κι έφυγε. Είναι μερικοί άνθρωποι, έτσι, που σε αποκαρδιώνουνε, αντί να σου δίνουνε κουράγιο.

Πέρασα κοντά από το κρεβάτι της Ελενίτσας. Τη φωνάζω: «Ελενίτσα!»

Γυρίζει, με κοιτά και χαμογελά...

«Θα σου φέρουνε, της λέω, πατατίτσες τηγανιτές».

Έρχεται η Προϊσταμένη. Της χαϊδεύει τα μαλλιά. Την κοιτά η Ελενίτσα, της χαμογελά. Θεέ μου, τι χαμόγελο έχει το παιδί! Τι χαμόγελο είναι αυτό, όταν πλησιάζεις να σ' αντικρίσει! Ράισε όλων μας η καρδιά...
Τέλος ήρθανε, φέρανε τις πατατίτσες μέσα σ' ένα πιάτο, όμορφες, ροδοκόκκινες, καλοτηγανισμένες. Ζευγάρια ματάκια άλλων παιδιών από τα κρεβάτια τους κοιτάζανε!...
Μα η Προϊσταμένη λέει δυνατά: «Όχι! Οι πατατίτσες είναι μόνο για την Εένίτσα!» Και σκύβει πάνω από το κοριτσάκι και της λέει: «Ελενίτσα, να οι πατατίτσες σου! Είναι δικιές σου! Σου τις φέραμε... Ελενίτσα!»
Άνοιξε τα μάτια το κοριτσάκι. Μιά λάμψη χαράς πέρασε, πριν να σβήσουνε τα ματάκια του. «Α!» έκανε και χαμογέλασε και ανασηκώθηκε κομμάτι στο κρεβάτι και άπλωσε το χεράκι να τις αρπάξει. Αλλά - αχ! - το κεφαλάκι ξαφνικά έγειρε προς τα πίσω πιο άσπρο από το πανί. Τα χειλάκια γινήκανε ευθύς μαβιά. Μεγάλοι κύκλοι μαύροι φανήκανε κάτω από τα μάτια.
«Ελενίτσα! Ελενίτσα!» της φωνάζει η Προϊσταμένη.
Λιγοθύνησε η Ελενίτσα!...
Τρέξαμε οι δυο νοσοκόμες που ήμασταν εκεί, κοντά στο κρεβατάκι του παιδιού. Και είδαμε το ένα χεράκι πάνω στο σεντόνι να κρατά σφιχτά - σφιχτά τις τηγανιτές πατατίτσες. Δεν ήθελε να τις παρατήσει. Ανάσαινε βαθιά και η αγωνία ήταν σύντομη. Μα πάντα βάσταγε τις πατατίτσες τις τηγανιτές. Δεν είχε προφτάσει ούτε στο στόμα να τις βάλει η Ελενίτσα.
Με δυσκολία μεγάλη η Προϊσταμένηάνοιξε το χεράκι που κρατούσε τις πατατίτσες για να μην παρουσιαστεί έτσι μπροστά στο Θεό και λυπηθεί Εκείνος και πει: «Α, άνθρωποι τρελλοί! Εγώ από όλα τα καλά σας έδωσα στη γη!... Και όμωςαφήσατε την τελευταία στιγμή για να δώσετε στην Ελενίτσα λιγάκι φαί;»
Τα σταύρωσε λοιπόν τα χεράκια η Προϊσταμένη, για να παρουσιαστεί έτσι, χωρίς πατατίτσες, μπροστά Του η Ελενίτσα. Με αδειανά και σταυρωμένα χεράκια. Στο Θεό που καλούσε τα φτωχά παιδιά κοντά Του, για να τα βγάλει από την κόλαση της ζωής.

Σημειώσεις
1. Το διήγημα ήταν αφιερωμένο στην Προϊσταμένη εθελόντρια αδερφή του νοσοκομείου, κα Αριστέα Παπαδάτου.
2. Δημοσιεύτηκε από την Εφημερίδα της Λωζάνης και αποτέλεσε αφορμή για τον έρανο υπέρ των παιδιών της Ελλάδας (Ιούλιος 1942)
3. Η έκδοση από την οποία το μετέφερα είναι απο το «Βιβλιοπωλείον της Εστίας», 1989. Φυσικά δε διατήρησα το πολυτονικό σύστημα καθώς κι έκανα κάποιες διορθώσεις, ορθογραφικού κυρίως τύπου.
4. Το τι κλάμα έχω  ρίξει για αυτές τις πατατίτσες, και ως παιδί και ως ενήλικη...
5. Οποιαδήποτε ομοιότητα με τη σημερινή κατάσταση (και κυρίως τη μελλοντική) ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΙΚΗ